Hiếu tử
Chiều 6/4, các ngư dân trên tàu cá của anh Ngô Thanh Phong đang đánh
bắt trên vùng biển Trường Sa thì gặp một con cá lớn đang đuối sức.
Cá ông, cá bà là cách ngư dân gọi những loài cá thiêng.
Truyền thuyết kể rằng khi ngư dân gặp tai nạn trên biển, cá ông, cá bà sẽ chở
ngư dân vượt qua bão tố, hoặc dìu thuyền họ vào bờ.
Điều kì lạ là khi "ông", "bà" bị đuối
sức, sẽ tự bơi hoặc lại gần tàu để được dìu vào bờ, ngư dân Quảng Ngãi thường
gọi là "đưa bà về quê hương", rồi làm lễ an táng, chôn cất như cha mẹ
mình.
Hôm ấy, anh Phong thắp 3 nén nhang vái bà, hỏi nguyện bà
có muốn vào bờ, để con đón về quê. Cá bà từ từ dạt vào ghe. Lúc đó, một ngư dân
lão luyện như anh hiểu rằng bà muốn anh dìu về quê.
Chiều 10/4, người dân thôn Mỹ Tân ngóng ra biển đón bà về
sau hơn 3 ngày lênh đênh trên biển. Hôm sau, cả làng làm một lễ an táng cho cá
bà. Hàng trăm người đến để viếng, chạm vào bà, bởi họ tin rằng bà sẽ mang điềm
lành cho họ.
Điều đặc biệt nhất trong lễ an táng này là anh Phong sẽ để
tang 3 năm. Người làng biển quan niệm rằng, cá bà dạt vào ghe ai thì đó là con
bà. Trong lễ tiễn đưa bà, người chủ vạn gọi anh Phong là "hiếu tử".
Nhìn cái cách người dân gọi cá bằng bà, mẹ và an táng như
một con người, tấp nập đến viếng, cầu nguyện, có thể ai đó sẽ nghĩ rằng đây là
một điều mê tín. Nhưng ở góc độ khác, lễ an táng và tập tục thờ cá ông, cá bà ở
làng biển không hoàn toàn là một nghi thức tâm linh: nó là một tập tục văn hóa,
thể hiện sự biết ơn và niềm tôn kính với thiên nhiên.
Sự biết ơn và niềm tôn kinh ấy được duy trì, nuôi dưỡng
qua nhiều thế hệ, là chất keo để gắn kết và tạo sức mạnh cho cộng đồng cho cư
dân miền biển. Ở Quảng Ngãi có hàng chục ngôi miếu thờ cá ông, cá bà như thế. Ở
thôn Mỹ Tân, có cả một cồn cát cù lao nơi những ngôi mộ cá ông, cá bà nối nhau
san sát. Hàng trăm bộ xương cốt được người dân mang về dinh ông, dinh bà thờ
cúng sau 2, 3 năm chôn cất.
Phải chứng kiến cách người dân chuẩn bị nghi lễ mới thấy
truyền thống an táng và thờ cá ông, cá bà đi vào tâm thức của người dân như thế
nào. Các nghi lễ được thực hiện răm rắp, từ trang phục, đạo cụ cho đến những
điệu hò, như một thói quen tự nhiên mà không cần chuẩn bị.
Lễ an táng cá bà ấy khiến tôi nghĩ về cách chúng ta đang
ứng xử với thiên nhiên. Người ta gọi thiên nhiên là mẹ. Nhưng để phục vụ cho
nhu cầu của mình, con người cải tạo thiên nhiên. Khi nhu cầu trở nên không có
giới hạn, mối quan hệ ấy không còn tính hai chiều, nương tựa vào nhau. Và dường
như, nỗi sợ, niềm tôn kính, biết ơn giữa con người với thiên nhiên ngày càng
giảm đi. Khi con người quên mất sự nhỏ bé của mình.
Thiên nhiên sẽ bảo bọc con người, nếu chúng ta tôn kính,
những ngư dân nơi này tin thế. Và người ta hiểu, mẹ thiên nhiên cũng sẽ không
đối đãi tốt với những đứa "con hư".
Không đâu xa, ở vùng biển tỉnh Quảng Ngãi và các tỉnh miền
trung, nguồn lợi hải sản giảm dần do ngư dân dùng mìn nổ hoặc tàu giã cào, khai
thác từ cá lớn đến cá bé, khiến một số người phải đi xa, chịu thêm nhiều rủi ro.
Ở xã Nghĩa An, TP. Quảng Ngãi, doanh nghiệp tận thu cát
nhiễm mặn khiến Cửa Đại bị bồi lắp, ngư dân không thể ra vào neo đậu mà phải
đậu nhờ các cảng gần đó hoặc đưa tàu về tỉnh bạn.
"Có thờ có thiêng, có kiêng có lành", chị Lan vợ
anh Phong nói với tôi về "bà" đầy thành kính. Chị kể rằng tàu anh
Phong đã ra biển 12 ngày trước khi gặp bà nhưng không đánh bắt được nhiều hải
sản, nhưng đến khi gặp "bà" thì đánh bắt được cá, tàu về bờ thuận
buồm xuôi gió. Những lời kể nhuốm màu tâm linh ấy, đúc kết một thông điệp rất
cũ, rằng con người đối xử với thiên nhiên thế nào thì sẽ nhận về thế ấy.
Ngày hôm đó, tôi đã chứng kiến những người phụ nữ cùng
nhau khiêng cá bà đi chôn cất, khi phần lớn đàn ông trong làng đều ở khơi xa.
Họ tin những người chồng, người con ngoài kia sẽ bình yên vì bà đã được an táng
long trọng và an nghỉ ở "quê nhà" .
Những bậc cao niên ở thôn Mỹ Tân đã dạy cho con cháu gọi
bà, gọi ông, và chủ thuyền nhận cá bà làm mẹ. Nhưng ai sẽ dạy cho thế hệ trẻ
hôm nay gọi một cánh rừng bằng cha, gọi biển cả bằng mẹ như cách những bậc cao
niên ở làng biển này?
Phạm Linh
Nguồn: http://vnexpress.net/tin-tuc/goc-nhin/hieu-tu-3570075.html
Nhận xét
Đăng nhận xét